PHỤ ĐÍNH 2:
Tề nhứt biến; Lỗ nhứt
biến.
Câu Tề nhứt biến; Lỗ nhứt biến ([1]) là
nói tắt một câu của Đức Khổng Tử, chép trong Luận Ngữ (6:24). Nguyên văn: Tề nhứt biến, chí ư Lỗ; Lỗ nhứt biến, chí ư đạo. 齊一變, 至於 魯; 魯一變, 至於道. Qi,
by one change, would come to the state of Lu; Lu, by one change, would come to
a state where true principles predominated. – Nước Tề cải
cách một bực thì đạt tới trình độ nước Lỗ; nước Lỗ cải cách một bực thì đạt được trình độ đất nước theo vương đạo 王道 (the way of the king).
Qua
đời trước Đức Khổng Tử 164 năm, Tề Hoàn Công 齊桓公 (715-643
trước Công Nguyên) cai trị nước Tề theo bá đạo 霸道 (the way of the hegemon) nên Tề sớm
cường thịnh mà phương diện giáo hóa kém suy. Nước Lỗ tuy yếu hơn Tề, nhưng còn trọng lễ giáo và tín nghĩa; nếu cải cách một bực thì sẽ tiến rất xa và nhanh hơn Tề. Do đó, Đức Trần
Tổng Lý nói thêm: Tề
tam biến chưa thành, Lỗ nhứt biến đạt đạo. 齊三 變未成; 魯一變達道. (Lỗ một lần cải cách thì đạt tới nước theo vương đạo;
Tề ba lần cải cách cũng chưa thành nước theo vương đạo.)
